Câu hỏi thảo luận 1 trang 182
Trong ví dụ 2, song song với quá trình biến đổi của quần xã, các điều kiện tự nhiên của môi trường đã thay đổi như thế nào?
Phương pháp giải
Xem lại Diễn thế sinh thái
Lời giải chi tiết
Từ đầm nước mới xây dựng biến đổi thành đầm nước có nhiều sinh vật sinh sống, đất ở xung quanh đầm bị sói mòn, lắng đọng làm cho đáy đầm bị nông dần → đầm nước dần bị biến đổi thành vùng đất trũng → bằng phẳng, không còn nước.
Câu hỏi thảo luận 2 trang 184
- Hãy điền các giai đoạn của 2 kiểu diễn thế sinh thái, nguyên nhân gây ra diễn thế vào bảng sau:
| Kiểu diễn thế | Các giai đoạn của diễn thế | Nguyên nhân diễn thế | ||
| Giai đoạn khởi đầu | Giai đoạn giữa | Giai đoạn cuối (giai đoạn cực đỉnh) | ||
| Diễn thế nguyên sinh | ||||
| Diễn thế thứ sinh | ||||
- Hãy lấy ví dụ minh họa 2 kiểu diễn thế sau.
Phương pháp giải
Xem lại Diễn thế sinh thái
Lời giải chi tiết
Bảng 4.1 các giai đoạn của diễn thế sinh thái và nguyên nhân của diễn thế
| Kiểu diễn thế | Các giai đoạn của diễn thế | Nguyên nhân diễn thế | ||
| Giai đoạn khởi đầu | Giai đoạn giữa | Giai đoạn cuối (giai đoạn cực đỉnh) | ||
| Diễn thế nguyên sinh | Khởi đầu từ môi trường chưa có hoặc có rất ít sinh vật. | Các quần xã sinh vật biến đổi tuần tự, thay thế lẫn nhau và ngày càng phát triển đa dạng. | Hình thành quần xã tương đối ổn định. | - Tác động mạnh mẽ của ngoại cảnh lên quần xã. - Cạnh tranh gay gắt giữa các loài trong quần xã. |
| Diễn thế thứ sinh | Khởi đầu ở một môi trường đã có một quần xã sinh vật phát triển nhưng bị hủy diệt do tự nhiên hoặc khai thác quá mức của con người. | Một quần xã mới phục hồi thay thế quần xã bị hủy diệt, các quần xã biến đổi tuần tự, thay thế lẫn nhau. | Có thể hình thành nên quần xã tương đối ổn định, tuy nhiên có rất nhiều quần xã bị suy thoái. | - Tác động mạnh mẽ của ngoại cảnh lên quần xã. - Hoạt động khai thác tài nguyên của con người. |
VD :
Diễn thế nguyên sinh: Ví dụ: đảo mới hình thành trên tro tàn núi lửa, đất mới bồi ở lòng sông hoặc là sau khi nham thạch núi lửa đông đặc và nguội đi.
Diễn thế thứ sinh: diễn thế của quần xã sinh vật trên xác một động vật hoặc trên một cây đổ.
Câu hỏi thảo luận 3 trang 184
Để khắc phục những biến đổi bất lợi của môi trường, người ta thường sử dụng các biện pháp cải tạo đất, tăng cường chăm sóc cây trồng, phòng trừ sâu bệnh, làm thủy lợi để điều tiết lượng nước,…Em hãy nêu 2 ví dụ về việc thực hiện các biện pháp trên.
Phương pháp giải
Các hoạt động cải tạo thiên nhiên của con người góp phần khắc phục bất lợi của môi trường
Lời giải chi tiết
- Ở các đầm nuôi cá lâu ngày, đất sẽ sói mòn làm nông đầm nên người ta phải nạo vét định kỳ.
- Bón phân hợp lý, cày xới... để cải tạo đất sau mỗi vụ trồng trọt.
Bài 1 trang 185 SGK
Thế nào là diễn thế sinh thái?
Phương pháp giải
Xem lại Diễn thế sinh thái
Lời giải chi tiết
Diễn thế sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn, tương ứng với sự biến đổi của môi trường.
Song song với quá trình biến đổi quần xã trong diễn thế là quá trình biến đổi về các điều kiện tự nhiên của môi trường như khí hậu, thổ nhưỡng, địa chất,...
Bài 2 trang 185 SGK
Hãy mô tả quá trình diễn thế của một quần xã sinh vật nào đó xảy ra ở địa phương của em, hoặc ở địa phương khác mà em biết.
Phương pháp giải
Diễn thế sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn, song song có sự biến đổi của môi trường, để đến cuối cùng có một quần xã tương đối ổn định.
Lời giải chi tiết
Ví dụ: Diễn thế sinh thái của một khu rừng.
Một khu rừng đang xanh tốt bình thường, bị nhóm người du canh du cư đến tàn phá làm nương rẫy. Một thời gian sau, đất hết màu mỡ, trồng cây không năng suất, họ bỏ đi, để lại khu đất hoang. Sau đó, cỏ mọc dần và hình thành những trảng cỏ, tiếp là sự hình thành những cây bụi và những cây gỗ nhỏ.
Sau một thời gian khá dài, rừng được hồi phục lại xuất hiện những cây gỗ lớn và nhiều tầng cây.
Bài 3 trang 185 SGK
Trong một khu rừng nhiệt đới có các cây gỗ lớn và nhỏ mọc gần nhau. Vào một ngày có gió lớn, một cây to bị đổ ở giữa rừng tạo nên một khoảng trống lớn. Em hãy dự đoán quá trình diễn thế xảy ra trong khoảng trống đó.
Phương pháp giải
Trên vùng bị hủy diệt của tự nhiên, quần xã sinh vật mới dần dần được hình thành và phát triển.
Lời giải chi tiết
Diễn thế xảy ra:
- Giai đoạn tiên phong: các cây cỏ ưa sáng tới sống trong khoảng trống.
- Giai đoạn tiếp theo:
+ Cây bụi nhỏ ưa sáng tới sống cùng cây cỏ.
+ Cây gỗ nhỏ ưa sáng tới sống cùng cây bụi, các cây cỏ chịu bóng và ưa bóng dần dần vào sống dưới bóng cây gỗ nhỏ và cây bụi.
+ Cây cỏ và cây bụi nhỏ ưa sáng dần dần bị chết do thiếu ánh sáng, thay thế chúng là các cây bụi và cây cỏ ưa bóng.
+ Cây gỗ ưa sáng cạnh tranh ánh sáng mạnh mẽ với các cây khác và dần dần thắng thế chiếm phần lớn khoảng trống.
- Giai đoạn cuối: Nhiều tầng cây lấp kín khoảng trống, gồm có tầng cây gỗ lớn ưa sáng phía trên cùng, cây gỗ nhỏ và cây bụi chịu bóng ở lưng chừng, các cây bụi nhỏ và cỏ ưa bóng ở phía dưới.
Bài 4 trang 185 SGK
Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lí của con người có thể coi là hoạt động "tự đào huyệt chôn mình" của diễn thế sinh thái được không? Tại sao?
Phương pháp giải
Trong điều kiện môi trường tương đối ổn định, hoạt động mạnh mẽ của nhóm loài ưu thế sẽ làm thay đổi điều kiện sống, tạo cơ hội cho nhóm loài khác có khả năng cạnh tranh cao hơn trở thành ưu thế mới. Nói cách khác, trong diễn thế, nhóm loài chiếm ưu thế đã "Tự đào huyệt chôn mình".
Lời giải chi tiết
Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lí của con người có thể coi là hành động "tự đào huyệt chôn mình" của diễn thế sinh thái:
Hoạt động khai thác tài nguyên của con người không hợp lí như chặt cây, đốt rừng, san lấp hồ nước, xây đập ngăn các dòng sông, đắp đầm nuôi tôm cá vùng ven biển một cách tuỳ tiện,... sẽ làm thay đổi điều kiện sống, dẫn tới suy thoái các quần xã sinh vật. Việc làm đó gây ra một loạt các hậu quả:
- Làm biến đổi và dẫn tới mất môi trường sống của nhiều loài sinh vật và giảm đa dạng sinh học.
- Thảm thực vật bị mất dần sẽ dần tới xói mòn đất, biến đổi khí hậu... và là nguyên nhân của nhiều thiên tai như lụt lội, hạn hán, đất nhiễm mặn...
- Môi trường mất cân bằng sinh thái, kém ổn định dễ gây ra nhiều bệnh tật cho người và sinh vật,...
Những hậu quả trên sẽ làm cho cuộc sống của con người bị ảnh hưởng nặng nề, không ổn định.
Tuy nhiên, con người khác với các sinh vật khác là có thể tự điều chỉnh các hành động của mình để khai thác tài nguyên hợp lí, bảo vệ môi trường sống cùa con người và các sinh vật khác trên Trái Đất.
Con người với khả năng khoa học đang ngày càng cải tạo tự nhiên làm cho quần xã sinh vật phong phú hơn.
Vì vậy, chúng ta tin tưởng rằng hoạt động khai thác tài nguyên của con người sẽ dần dần hợp lí và môi trường sống trên Trái Đất sẽ được bảo vệ.
