Trang 76
Học xong bài học này, em có thể:
• Nhận biết được sinh vật đơn bào, sinh vật đa bào và lấy ví dụ minh hoạ.
• Nêu được mối quan hệ giữa tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan và cơ thể.
• Nêu được các khái niệm mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể và lấy ví dụ minh hoạ.
• Nhận biết và vẽ được hình sinh vật đơn bào, mô tả được các cơ quan cấu tạo cây xanh và cơ thể người.
Quan sát hình 13.1 và cho biết cơ thể sinh vật nào được cấu tạo từ nhiều tế bào.
Vi khuẩn
Trùng roi
Con gà
Cây hoa mai
Tảo thuyền
Cây lúa
Hình 13.1. Một số sinh vật
I. SINH VẬT ĐƠN BÀO VÀ SINH VẬT ĐA BÀO
Nhiều sinh vật như người và cây xanh có cơ thể được cấu tạo từ hàng triệu cho đến hàng tỉ tế bào nhưng cũng có những sinh vật chỉ được cấu tạo từ một tế bào.
1. Sinh vật đơn bào
Sinh vật đơn bào (hình 13.2) thực hiện các hoạt động sống trong khuôn khổ một tế bào như: lấy và tiêu hoá thức ăn, hô hấp, vận động, sinh sản và trả lời các kích thích từ môi trường bên ngoài.
Lấy ví dụ về sinh vật đơn bào và cho biết tế bào của chúng là tế bào nhân sơ hay tế bào nhân thực.
Nhân
Trùng biển hình
Nhân
Tảo lục
Vùng nhân
Vi khuẩn
Hình 13.2. Một số sinh vật đơn bào
Trang 77
| Tìm hiểu thêm Trùng giày là sinh vật đơn bào sống phổ biến trong nước. Cơ thể của trùng giày tuy chỉ là một tế bào nhưng thực hiện đầy đủ các hoạt động sống của một sinh vật. Hãy tìm hiểu trùng giày thực hiện các hoạt động sống như thế nào.
Di chuyển bằng lông bơi Lấy thức ăn qua rãnh miệng Thức ăn được chứa và tiêu hoá trong không bào tiêu hoá Thải các chất cặn bã qua lỗ thoát Bơm nước thừa ra ngoài bằng không bảo co bóp Sơ đồ mô tả một số hoạt động sống của trùng giày
Sơ đồ mô tả sự sinh sản của trùng giày |
2. Sinh vật đa bào
Sinh vật đa bào có cấu tạo phức tạp. Cơ thể chúng có nhiều loại tế bào với hình dạng, cấu tạo khác nhau và thực hiện chức năng khác nhau như quang hợp (ở thực vật), tiêu hoá (ở động vật), hô hấp,... nhờ đó đảm bảo sự tồn tại và phát triển của cơ thể.
| Phân biệt sinh vật đơn bào và sinh vật đa bào theo gợi ý trong bảng 13.1. Bảng 13.1
|
Em có biết
Cơ thể người có khoảng 30 – 40 nghìn tỉ tế bào thuộc 200 loại tế bào khác nhau.
Trang 78
| Em có biết Nhiều sinh vật đơn bào sống bên trong sinh vật đa bào. Ví dụ hàng triệu vi khuẩn có lợi sống trong ruột của động vật giúp cơ thể động vật chống lại các vi khuẩn có hại. Chúng cũng giúp cho việc tiêu hoá thức ăn (tinh bột, chất xơ) và sản sinh ra một số vitamin cho cơ thể động vật.
Vi khuẩn có lợi Vi khuẩn có lợi Vi khuẩn có hại Một số loại vi khuẩn trong ruột người (Nguồn://ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK7670) |
II. TỔ CHỨC CƠ THỂ ĐA BÀO
Ở sinh vật đa bào như thực vật và động vật, các tế bào được tổ chức theo thứ tự nhất định từ cấp độ thấp đến cấp độ cao.
| ? Quan sát hình 13.3 và nêu tên các cấp độ tổ chức của cơ thể cây xanh theo thứ tự từ thấp đến cao. |
Hình 13.3. Sơ đồ mô tả các cấp độ tổ chức của cây xanh
| Tế bào thịt lá | TẾ BÀO |
| Mô bì Mô xốp Mô dẫn Mô giậu | MÔ |
| Lá - Mô bì Mô xốp Mô dẫn Mô giậu | CƠ QUAN |
| Hệ chồi | HỆ CƠ QUAN |
| Cây xanh | CƠ THỂ |
Trang 79
| Quan sát các hình trong hình 13.4, sắp xếp các hình đó theo cấp độ tổ chức của cơ thể người từ thấp đến cao và gọi tên của các cấp độ đó.
|
Hình 13.4. Sơ đồ mô tả các cấp độ tổ chức của cơ thể người
| Quan sát các loại mô trong hình 13.5 và nhận xét về hình dạng, kích thước của các tế bào trong từng loại mô. |
Mô giậu; Mô xốp; Mô bì
Một số loại mô ở lá cây
Mô cơ ở ruột non
Mô thần kinh ở não
Hình 13.5. Một số loại mô ở cây xanh và ở người
Mô bao gồm các tế bào có hình dạng, cấu tạo giống nhau và cùng thực hiện một chức năng.
Cơ quan là tập hợp của nhiều mô cùng thực hiện chức năng nhất định, ở vị trí nhất định trong cơ thể.
Hệ cơ quan là tập hợp của nhiều cơ quan hoạt động cùng nhau và cùng thực hiện một chức năng nhất định.
Cơ thể sinh vật bao gồm tất cả các hệ cơ quan trong cơ thể hoạt động phối hợp với nhau, đảm bảo sự tồn tại, lớn lên và sinh sản của cơ thể.
| ? 1. Dựa vào hình 13.3, hãy kể tên một số loại mô cấu tạo nên lá ở cây xanh. 2. Quan sát hình 13.4, kể tên một số cơ quan trong hệ tiêu hoá của người. |
Trang 80
| Nêu tên cấp độ tổ chức tương ứng với mỗi cấu trúc đã cho trong bảng 13.2 và tên của cấp độ tổ chức liền kề cao hơn nó trong thứ tự tổ chức cơ thể. Bảng 13.2
|
| Em có biết Cùng một loại mô có thể tham gia cấu tạo nên nhiều cơ quan khác nhau. Ví dụ: mô dẫn ở cây có ở cả thân, lá, rễ; biểu mô ở người cấu tạo nên da, khí quản, dạ dày,... |
| Lấy ví dụ về tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan trong cơ thể động vật và thực vật mà em biết theo gợi ý trong bảng 13.3. Bảng 13.3
|
| • Sinh vật đơn bào là sinh vật chỉ cấu tạo từ một tế bào. • Sinh vật đa bào là sinh vật cấu tạo từ nhiều tế bào. • Ở sinh vật đa bào, cơ thể được tổ chức theo các cấp độ từ thấp đến cao: tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể. • Mô là nhóm tế bào có cùng hình dạng, cấu tạo và chức năng. • Cơ quan là tập hợp nhiều mô cùng thực hiện chức năng nhất định, ở vị trí nhất định trong cơ thể. • Hệ cơ quan là tập hợp nhiều cơ quan hoạt động như một thể thống nhất, hoàn thành một chức năng nhất định. • Cơ thể là tập hợp tất cả các hệ cơ quan hoạt động phối hợp với nhau. |
Trang 81
III. THỰC HÀNH TÌM HIỂU VỀ TỔ CHỨC CƠ THỂ
1. Tìm hiểu về hình dạng, cấu tạo của sinh vật đơn bào
Chuẩn bị
• Dụng cụ, mẫu vật: Kính hiển vi quang học, lam kính, lamen, kim mũi mác và các dụng cụ, mẫu vật dưới đây.
Lọ đựng dịch huyền phù nâm men
Lọ đựng nước cất
Lọ đựng xanh methylene
Đĩa kính đồng hồ
• Tranh, video, tiêu bản về sinh vật đơn bào.
Tiến hành
Đối với mẫu vật
1. 
Nhỏ một giọt dịch nấm men lên lam kính.
2. 
Dùng kim mũi mác dàn mỏng dịch và để yên cho nước bay Canh
3. 
Nhỏ một giọt xanh methylene lên vết mẫu đã khô và để yên trong 5 phút.
4. 
Nhỏ từ từ nước cất cho chảy qua vết mẫu đã nhuộm xanh methylene đến khi dung dịch chảy ra khỏi lam kính không còn màu xanh. Nhỏ một giọt nước cất lên vết nhuộm và nhẹ nhàng đậy lamen lên vết nhuộm.
5. 
Quan sát tiêu bản bằng kính hiển vi quang học ở vật kính 10x rồi chuyển sang vật kính 40x.
Đối với tranh, video, tiêu bản
- Quan sát tranh, video, tiêu bản.
- Quan sát tiêu bản về sinh vật đơn bào: thực hiện theo bước 5.
Báo cáo
Vẽ và mô tả hình dạng nấm men mà em quan sát được.
Trang 82
2. Tìm hiểu về tổ chức cơ thể thực vật và cơ thể người
Chuẩn bị
• Tranh hoặc mẫu cây thật có ở địa phương.
• Tranh hoặc mô hình cấu tạo cơ thể người.
Tiến hành
• Quan sát tranh hoặc mẫu cây thật, nhận dạng và xác định vị trí các cơ quan cấu tạo cơ thể cây xanh.
• Quan sát tranh hoặc mô hình cơ thể người, nhận dạng và xác định vị trí một số cơ quan cấu tạo cơ thể người.
Hình 13.6. Sơ đồ mô tả các cơ quan ở cơ thể cây xanh
Hình 13.7. Sơ đồ mô tả hệ hô hấp ở người
Hình 13.8. Sơ đồ mô tả một số cơ quan ở cơ thể người
Báo cáo
• Liệt kê một số cơ quan và hệ cơ quan ở cơ thể cây xanh và cơ thể người mà em quan sát được theo sơ đồ gợi ý sau.
Cơ thể người
Hệ ?
Cơ quan ?
Hệ ?
Hệ tiêu hoá
Ruột non
Cơ quan ?
