Sau bài học này em sẽ:
- Giải thích được sơ lược chức năng điều khiển và quản lí của hệ điều hành.
- Phân biệt được hệ điều hành với phần mềm ứng dụng.
- Nêu được tên một số phần mềm ứng dụng đã sử dụng.
- Giải thích được phần mở rộng của tên tệp, cho biết tệp thuộc loại gì, nêu được ví dụ minh hoạ.
Sau khi kết nối các thiết bị phần cứng như bàn phím, màn hình, chuột,... vào thân máy chứa bộ xử lí, máy tính vẫn chưa hoạt động được. Máy tính còn cần phải có phần mềm đề hoạt động. Phần mềm quản lí và điều khiển máy tính là hệ điều hành (Operating System). Các phần mềm giúp em xử lí những loại dữ liệu cụ thể như văn bản, âm thanh, hình ảnh,... được gọi chung là phần mềm ứng dụng (Application Software).
| Hoạt động 1 | Điều hành |
| Trong dự án Sổ lưu niệm, bạn An đóng vai trò trưởng nhóm. Em hãy chọn ba công việc thể hiện chức năng điều hành nhóm của bạn An trong những công việc sau đây: a) Mô tả nội dung sổ lưu niệm bằng phần mềm sơ đồ tư duy. b) Quản lí công việc của cả nhóm, theo dõi thời gian thực hiện. c) Định dạng và sắp xếp các đoạn văn bản trong sổ lưu niệm. d) Phân công nhiệm vụ và kết nối các hoạt động của các thành viên. e) Thiết kế bài giới thiệu sản phẩm bằng phần mềm trình chiếu. f) Thay mặt cả nhóm, trao đổi thông tin với cô giáo và các nhóm khác. | |
1. HỆ ĐIỀU HÀNH
Trong dự án Sổ lưu niệm, mỗi bạn được phân công một việc cụ thể. Riêng bạn An, tuy không tham gia một việc cụ thể nào nhưng qua các hoạt động b, d và f, đã thực hiện chức năng điều phối công việc và con người, kết nối giữa nhóm dự án với bên ngoài.
Trong máy tính cũng vậy, hệ điều hành là phần mềm đóng vai trò kết nối giúp người sử dụng khai thác khả năng xử lí của máy tính. Máy tính cần có hệ điều hành để hoạt động. Nếu không có hệ điều hành, máy tính chỉ là một khối kim loại và dây dẫn, chẳng hoạt động gì. Những chức năng cơ bản của hệ điều hành là:
• Quản lí các thiết bị và dữ liệu của máy tính, điều khiển chúng phối hợp hoạt động nhịp nhàng với nhau.
• Cung cấp và quản lí môi trường trao đổi thông tin (giao diện) giữa người sử dụng và máy tính.
• Cung cấp, quản lí môi trường cho phép người sử dụng chạy các phần mềm ứng dụng trên máy tính.
Không chỉ máy tính cần phải có hệ điều hành mà điện thoại thông minh hay máy tính bảng cũng cần phải có hệ điều hành để có thể cài đặt và chạy những ứng dụng khác.
• Hệ điều hành là phần mềm hệ thống quản lí và điều khiển hoạt động chung của máy tính, quản lí dữ liệu, cung cấp cho con người môi trường tương tác với máy tính và chạy các phần mềm ứng dụng.
• Có những hệ điều hành dành cho máy tính như Windows, Mac OS, Linux,... và những hệ điều hành dành cho điện thoại thông minh và máy tính bảng như iOS, Android,...
1. Phần mềm nào sau đây không phải là một hệ điều hành?
A. Windows 7.
B. Windows 10.
C. Windows Explorer.
D. Điện thoại Windows.
2. Chức năng nào sau đây không phải của hệ điều hành?
A. Quản lí các tệp dữ liệu trên đĩa.
B. Tạo và chỉnh sửa nội dung một tệp hình ảnh.
C. Điều khiển các thiết bị vào – ra.
D. Quản lí giao diện giữa người sử dụng và máy tính.
2. PHẦN MỀM ỨNG DỤNG
| Hoạt động 2 | Loại tệp và phần mở rộng | ||||||||||||||
| Em hãy ghép mỗi loại tệp ở cột bên trái với một phần mở rộng tệp phù hợp ở cột bên phải.
| |||||||||||||||
Phần mềm ứng dụng giúp con người thực hiện những công việc cụ thể, thể hiện được lợi ích của máy tính.
Em đã biết một số phần mềm ứng dụng như phần mềm soạn thảo văn bản, phần mềm sơ đồ tư duy, phần mềm lập trình trực quan Scratch, trình duyệt,... Có những phần mềm được chạy trực tuyến từ Internet nhưng cũng có phần mềm cần phải cài đặt lên đĩa cứng mới có thể dùng được.
Mỗi phần mềm ứng dụng hỗ trợ tạo và xử lí một số loại dữ liệu nhất định, với định dạng tệp riêng, được nhận ra nhờ phần mở rộng. Phần mở rộng gồm những kí tự sau dấu chấm cuối cùng trong tên tệp.
Ví dụ: Một tệp có tên "TapLamVan" với phần mở rộng là ".doc" được hiển thị dưới dạng "TapLam Van.doc". Loại tệp ".doc" cho hệ điều hành của máy tính biết rằng đó là tệp văn bản và có thể được mở và chỉnh sửa trong phần mềm soạn thảo văn bản Microsoft Word.
| Phần mở rộng của tệp thông thường có từ một đến ba kí tự. Tuy nhiên, có một số phân mềm ứng dụng cho phép phần mở rộng nhiều hơn ba kí tự. Vi dụ: ".docx", ".html". |
• Phần mềm ứng dụng là các chương trình máy tính cho phép người sử dụng thực hiện những công việc cụ thể và thường xử lí những loại dữ liệu cụ thể.
• Loại tệp được nhận biết nhờ phần mở rộng, gồm những kí tự sau dấu chấm cuối cùng trong tên tệp. Loại tệp cũng cho biết phần mềm ứng dụng nào có thể được dùng với nó.
1. Em hãy chỉ ra những phần mềm ứng dụng trong các phương án sau:
A. Linux.
B. Gmail.
C. UnikeyNT.
D. Windows 8.
E. Zalo.
F. Windows Media Player.
2. Em hãy chỉ ra các loại tệp dưới đây có thể sử dụng được với Windows Media Player.
A. .mp3
B. .jpg
C. .avi
D. .mp4
E. .txt
Mặc dù cùng là phần mềm, nhưng hệ điều hành và phần mềm ứng dụng có vai trò khác nhau đối với sự vận hành của máy tính.
• Hệ điều hành là phần mềm được sử dụng đề quản lí các thành phần của máy tính và điều khiển máy tính hoạt động.
• Phần mềm ứng dụng được dùng để thực hiện yêu cầu xử lí thông tin cụ thể của người sử dụng.
Một số điểm khác biệt được thể hiện trong Bảng 2.1.
Bảng 2.1. Phân biệt hệ điều hành và phần mềm ứng dụng
| Tiêu chí | Hệ điều hành | Phần mềm ứng dụng |
| Tương tác với phần cứng | Trực tiếp quản lí và vận hành phần cứng như bàn phím, chuột, màn hình, máy in,... | Tương tác với phần cứng thông qua hệ điều hành. |
| Sự cần thiết | Phải cài đặt đầu tiên để máy tính có thể hoạt động được. | Có thể cài đặt hoặc không tuỳ theo yêu cầu của người sử dụng. |
| Phụ thuộc | Tạo môi trường để cài đặt và chạy phần mềm ứng dụng. | Chạy trong môi trường hệ điều hành. Được lựa chọn phù hợp với hệ điều hành. |
| Ví dụ | Windows, Linux, MacOS,... (cho máy tinh). Android, iOS,... (cho điện thoại thông minh hoặc máy tính bảng). | Mind Maple, Mind Manager,... (phần mềm sơ đồ tư duy), MS Word, Writer,... (phần mềm soạn thảo văn bản), MS Paint, Draw, Photoshop (phần mềm xử lí ảnh),... |
LUYỆN TẬP
1. Em hãy nêu các chức năng của hệ điều hành.
2. Phát biểu nào sau đây là sai?
A. Người sử dụng xử lí những yêu cầu cụ thể bằng phần mềm ứng dụng.
B. Để phần mềm ứng dụng chạy được trên máy tính phải có hệ điều hành.
C. Để máy tính hoạt động được phải có phần mềm ứng dụng.
D. Để máy tính hoạt động được phải có hệ điều hành.
VẬN DỤNG
Khi tải Scratch để cài đặt lên máy tính, tại sao cần phải chọn phiên bản phù hợp với hệ điều hành trên máy tính của em?
